بعد از اینکه رسانههای غربی گزارش دادند ایران به روسیه پهپاد انتحاری یا به قول خارجیها «کامیکازه» میفروشد تا این کشور در جنگ مقابل اوکراین استفاده کند، بحثهایی در مورد تحریم ایران مطرح شد. تصور مردم ایران از تحریمها مثل همیشه تحریمهای اقتصادی یا افراد بود و کسی فکرش را نمیکرد به یک باره پای تیم ملی فوتبال به این مساله باز شود.
ادعای غرب و تکذیب ایران ادعای ارسال پهپاد از طرف ایران به روسیه برمیگردد به چند ماه پیش. در واقع تیر ماه بود که رسانههای غربی این خبر را منتشر کردند. در روز 20 تیر 1401 جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی امریکا گفت که ایران صدها فروند پهپاد به روسیه میفروشد و نیروهای روسیه را برای استفاده و به کارگیری این هواپیماهای بدون سرنشین (UAV) آموزش خواهد داد تا روسها در جنگ اوکراین از این پهپادها به منظور جنگیدن با نیروهای اوکراینی استفاده کنند. یک روز بعد از این ادعا ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت: «سابقه همکاری جمهوری اسلامی ایران و روسیه در حوزه فناوریهای نوین به پیش از آغاز جنگ در اوکراین برمیگردد.» خیلیها این اظهارنظر را به معنای تایید ضمنی فروش پهپاد از سوی ایران به روسیه دانستند. در مرداد ماه واشنگتنپست به نقل از مقامهای دولت بایدن که نخواستند نامشان فاش شود، نوشت ایران یک محموله پهپاد برای روسیه ارسال کرده است که این محموله دستکم شامل دو نوع پهپاد، «مهاجر۶» و پهپادهای سری «شاهد» بودهاند. همان زمان امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در تماسی تلفنی با دمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراین، با رد خبر ارسال پهپاد به روسیه اعلام کرده بود که جمهوری اسلامی به هیچیک از طرفهای درگیر جنگ کمک نمیکند. در چند ماه گذشته به صورت متناوب اتهامها از سوی غرب و پاسخ از جانب ایران در رسانهها منتشر شد تا اینکه از چند روز قبل این ماجرا شکل پیچیدهتری به خود گرفت. مقامات دولت اوکراین به صورت مستقیم ایران را خطاب قرار دادند. میخاییلو پودولیاک، مشاور دفتر رییسجمهوری اوکراین گفت که ایران 2400 پهپاد انتحاری و مربیانی از سپاه پاسداران برای آموزش کاربرد این پهپادها به هدف تخریب زیرساختهای اوکراین را ارسال کرده است. مقامات اوکراینی اعلام کردند سلسله حملات موشکی و پهپادی روسیه با استفاده از پهپادهای شاهد-136 ساخت ایران، دهها شهر از جمله کییف را در اوایل هفته جاری هدف قرار داده است. اوکراین چند روز پیش سطح روابط دیپلماتیک خود با ایران را کاهش داد. اوایل هفته ودانت پاتل معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا در جمع خبرنگاران مدعی شد ارسال پهپادهای ایران به روسیه، نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است. درنهایت مقامات اوکراینی که سطح روابط دیپلماتیک خود با ایران را کاهش دادهاند از اتحادیه اروپا و مجامع بینالمللی خواستند ایران را تحریم کنند. چهار روز قبل وزیر امور خارجه ایران باز هم این ادعاها را تکذیب کرد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران به هیچ عنوان سلاح برای بهکارگیری در جنگ اوکراین دراختیار هیچ طرفی قرار نداده و نخواهد داد.» در عین حال روزنامه نیویورک تایمز همین دیروز مدعی شد ایران چند عضو سپاه پاسداران را برای کمک به روسیه جهت آموزش و برطرف کردن مشکلات مکانیکی پهپادها به یک پایگاه نظامی در کریمه فرستاده است.
تلگراف وارد میشود روز سهشنبه نشریه تلگراف انگلیس برمبنای همین وقایع خبر داد که فیفا با درخواستهایی برای کنار گذاشته شدن تیم ملی از جام جهانی مواجه شده است. این برای نخستینبار بود که پای فوتبال ایران به صورت رسمی در جنگ روسیه با اوکراین باز شد. نشریه تلگراف نوشت: «فیفا پس از استفاده روسیه از پهپادهای کامیکازه ساخت ایران علیه اوکراین با درخواستهایی برای حذف ایران از جام جهانی چند هفته قبل از بازی افتتاحیه مقابل انگلستان مواجه شده است.» این نشریه در ادامه نوشت: «کرس برایانت رییس بخش پارلمانی گروه روسیه و وزیر سابق امور خارجه به تلگراف اسپورت گفت که هر کشوری از تهاجم پوتین حمایت نظامی کرده باشد باید از ورزش جهان اخراج شود. او افزود، مقامات ورزشی در سراسر جهان و در هر رشته ورزشی باید به دقت تعامل و حمایت ایران از پوتین در حمله غیرقانونی به اوکراین را مشاهده کنند.» تلگراف در ادامه به وضعیت ورزش روسیه بعد از حمله نظامی پوتین به اوکراین اشاره کرد و نوشت: «فیفا و یوفا روسیه را در پی حمله پوتین به اوکراین از مرحله پلی آف جام جهانی و کل مسابقات اروپایی 2024 از فوتبال جهان بیرون کردند. بلاروس که دولت آن از تهاجم حمایت کرده نیز مجبور شده تا اطلاع ثانوی بازیهای خانگی خود را پشت درهای بسته در یک کشور بیطرف انجام دهد.» تلگراف در پایان یادآور شده: «اگر دخالت تهران ثابت شود ممکن است فیفا ورود کند. در حال حاضر ایران با تحریمهای اتحادیه اروپا به دلیل حملات پهپادهای ایرانی در هفته جاری مواجه است. فرانسه و آلمان که هر دو طرف توافق هستهای 2015 با ایران هستند به صراحت اعلام کردهاند که معتقدند تحریمهای جدید باتوجه به اینکه انتقال چنین تسلیحاتی ناقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است ضرورت دارد.» این نشریه انگلیسی درنهایت گزارش خود را با نگاهی به وضعیت داخلی این روزهای ایران به پایان برد و نوشت: «اعتراضات در ایران نیز که پس از مرگ مهسا امینی آغاز شده بود در جریان است.»
سان پشت تلگراف بعد از انتشار گزارش تلگراف دیگر رسانههای انگلیسی هم وارد عمل شدند تا هر چه بیشتر فیفا را برای واکنش نشان دادن تحت فشار بگذارند. نشریه سان برخلاف تلگراف تمرکزش را روی اتفاقات یک ماه گذشته در ایران قرار داد و نوشت این کشور باید به دلیل نقض حقوق بشر از جام جهانی کنار گذاشته شود. البته این درخواست از سوی چند گروه حقوق بشری حتی پیش از شروع اعتراضات در ایران بابت مساله ورود زنان به استادیوم شکل گرفته بود اما گویا حالا آنها با دست پرتری سراغ فیفا رفتند. سان نوشت: «تقاضا برای تحریم ایران پس از کشته شدن تعدادی از معترضین از جام جهانی شکل گرفته است. از فیفا خواسته شده که ایران را تنها یک ماه قبل از بازی افتتاحیه در قطر از جام جهانی اخراج کند. این در حالی است که ایران با خشم جهانی برای ارسال سلاح به نیروهای تحت هدایت ولادیمیر پوتین در اوکراین مواجه شده است.» این نشریه انگلیسی ادعا کرد پهپادهای کامیکازه که روز دوشنبه به مناطق مسکونی کییف برخورد کردند و دستکم هفت نفر را کشتند، از ایران آمده بودند. سان گزارش داد: «تاکنون بیش از 12000 نفر طومار حذف ایران از جام جهانی را امضا کردهاند.» این رسانه در پایان با اشاره به گزارش جدید رویترز مدعی شد ایران قصد دارد موشکهای بالستیک زمین به زمین نیز دراختیار روسیه قرار دهد تا علیه شهرها و مواضع نیروهای اوکراینی استفاده شود.
تهدید چقدر جدی است؟ آیا ایران ممکن است از جام جهانی کنار گذاشته شود؟ این سوالی است که این روزها در بین اهالی فوتبال دهان به دهان میچرخد. خیلیها این را یک تهدید توخالی با بار سیاسی میدانند و برای اثبات این اظهارنظر به جملات جانی اینفانتینو رییس فیفا در فروردین اشاره میکنند. در آن مقطع برخی فشارها وجود داشت که به خاطر اتفاقات ورزشگاه امام رضا تیم ملی ایران از جام جهانی کنار گذاشته شود که اینفانتینو در پاسخ گفت: «لطفا شوخی را کنار بگذارید.» اما در سمت مقابل برخی میگویند اینبار ماجرا کاملا متفاوت است و چراکه نه؟ مگر ندیدید روسیه چطور حذف شد؟ برای حذف تیم ملی ایران از جام جهانی باید مقدماتی فراهم شود. اولین مقدمه اثبات ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه است. مقامات اوکراینی میگویند شواهد کافی و محکمی دراختیار دارند که پهپادهای ایرانی در جنگ علیه اوکراین استفاده شدهاند. از واکنش مقامات سیاسی اروپایی و امریکایی نیز به نظر میرسد که آنها این مدارک را پذیرفتهاند. با این حال گویا برخی مقامات نظامی امریکا اعلام کردهاند هنوز مطمئن نیستند که پهپادهای موردنظر ساخت ایران باشند. روی بدنه پهپادهای منفجر شده در اوکراین نام «گل شمعدانی» درج شده در حالی که پهپادهای ایران چنین نامی ندارند. رسانهها و مقامات اوکراین میگویند اینها همان پهپادهای ایران است که در روسیه نشان آنها را عوض کردهاند. فعلا قرار است موضوع ارسال تسلیحات ایران به روسیه در جلسه شورای امنیت سازمان ملل مطرح شود. مرحله بعدی پس از اثبات، اجماع جهانی است. اجماعی که به نظر میآید به دست آمده. یعنی لااقل امریکای شمالی به اضافه اروپا و حتی بخشی از کشورهای آسیایی موافق تحت فشار قرار دادن ایران هستند. اگر همه به نتیجه یکسان برسند آن وقت احتمالا باید قطعنامهای علیه ایران صادر شود. نقطه عزیمت بعدی متقاعد کردن کمیته اجرایی فیفاست که سختترین مرحله به حساب میآید. در واقع فیفا چون یک نهاد مستقل است نمیتوان آن را با قطعنامههای سازمان ملل یا درخواست دولتها ملزم به انجام کاری کرد. هر تصمیمی که فیفا اتخاذ میکند در هیات اجرایی این نهاد باید به تصویب برسد. یعنی متقاضیان حذف ایران از جام جهانی علاوه بر اینکه باید فیفا را برای پرداختن به چنین موضوعی قانع کنند باید در همسو کردن هیات اجرایی هم موفق شوند که کار بسیار سختی است. این کار معمولا از طریق فشار رسانهای شکل میگیرد. فشاری که از چندی پیش آغاز شده و معلوم نیست آیا ادامه پیدا میکند یا خیر. رسانههای ورزشی و سیاسی دنیا یک ماهی میشود که روی اتفاقات ایران فوکوس کردهاند و اخباری نظیر برخورد با معترضان یا بازداشت ورزشکاران و مخصوصا فوتبالیستها را بازتاب میدهند. نیویورک تایمز و گاردین و بیلد و تلگراف و سایرین دستکم یکی، دو بار به وقایع ایران واکنش نشان دادهاند. این واکنش از 48 ساعت پیش شدت بیشتری گرفته، درنهایت تهییج افکار عمومی میتواند فیفا را وادار کند که دستکم بیانیهای در این زمینه صادر کند. عدهای معتقدند که با توجه به این پروسه طولانی و فاصله اندک تا جام جهانی چنین چیزی امکانپذیر نیست. یعنی تا اثبات شود پهپادها ساخت ایران بوده و فیفا بپذیرد که مساله حذف ایران از جام جهانی را بررسی کند و هیات اجرایی متقاعد شود، جام جهانی تمام شده. با این حال نباید فراموش کرد که اگر عزم سیاسی جدی پشت این مساله قرار بگیرد همهچیز خیلی سریع اتفاق میافتد. روسیه روز 5 اسفند به اوکراین حمله کرد و در تاریخ 17 اسفند از پلیآف جام جهانی کنار گذاشته شد. یعنی تمام پروسهای که در بالا گفته شد تنها در عرض کمتر از دو هفته به نتیجه رسید. نباید فراموش کرد که فیفا امکان کنار گذاشتن یک تیم را درست در میانه مسابقات را هم دارد چه برسد در روزهای منتهی به شروع مسابقات. نمونه مهم این واکنش یوگسلاوی در سال 1992 است. در آن سال یوگسلاوی درگیر جنگ بالکان بود و درحالی که بازیکنان این تیم در سوئد محل برگزاری مسابقات اردو زده بودند، در فاصله ده روز تا شروع مسابقات یوگسلاوی از جام ملتهای اروپا اخراج و دانمارک جایگزین آنها شد. جالب اینکه دانمارک در همان سال فاتح مسابقات لقب گرفت. در آن سال قطعنامه 757 سازمان ملل با موضوع بوسنی و هرزگوین باعث شد تمام نهادهای ورزشی یوگسلاوی را از تمامی مسابقات کنار بگذارند.
ایران چه کار میتواند بکند؟ جدا از اینکه مقامات وزارت امور خارجه تلاش میکنند پاسخ اتهامها علیه همکاری ایران با روسیه در جنگ اوکراین را بدهند کار دیگری نه میتوان انجام داد و نه نیاز هست که انجام شود. البته رییس فدراسیون فوتبال میتواند روی استحکام روابطش با فیفا و کنفدراسیونهای عضو و اعضای کمیته اجرایی فیفا تمرکز بیشتری داشته باشد. در مجموع با تمام تفاسیر احتمال ضعیفی وجود دارد که ایران از جام جهانی قطر کنار گذاشته شود. ولی اگر چنین اتفاقی رخ بدهد دستکم تا زمان برگزاری مسابقات دیگر هیچ کاری نمیتوان انجام داد. حتی شکایت به دادگاه حکمیت ورزش هم بیشتر از آن چیزی طول میکشد که به درد کسی بخورد. خود کشور روسیه بعد از کنار گذاشته شدن از تمامی مسابقات ورزشی به دادگاه CAS شکایت کرد اما موفقیتی به دست نیاورد. آیا ایران ممکن است از جام جهانی کنار گذاشته شود؟ خیلیها این را یک تهدید توخالی با بار سیاسی میدانند و برای اثبات این اظهارنظر به جملات جانی اینفانتینو رییس فیفا در فروردین اشاره میکنند. در آن مقطع برخی فشارها وجود داشت که به خاطر اتفاقات ورزشگاه امام رضا تیم ملی ایران از جام جهانی کنار گذاشته شود که اینفانتینو در پاسخ گفت: «لطفا شوخی را کنار بگذارید.» اما در سمت مقابل برخی میگویند چراکه نه؟ مگر ندیدید روسیه چطور حذف شد؟
در سال 1992 یوگسلاوی درگیر جنگ بالکان بود و درحالی که بازیکنان این تیم در سوئد محل برگزاری مسابقات اردو زده بودند، در فاصله ده روز تا شروع مسابقات یوگسلاوی از جام ملتهای اروپا اخراج و دانمارک جایگزین آنها شد. جالب اینکه دانمارک در همان سال فاتح مسابقات لقب گرفت. در آن سال قطعنامه 757 سازمان ملل با موضوع بوسنی و هرزگوین باعث شد تمام نهادهای ورزشی یوگسلاوی را از تمامی مسابقات کنار بگذارند.